برای درک درست رهبری امام در عصر غیبت ، ابتدا باید توجه کنیم که « غیبت » در اینجا در مقابل « ظهور » است ، نه « حضور » . امام را « غایب » نامیده اند ، زیرا ایشان از نظر ها « غایب » اند ، نه اینکه در جامعه حضور ندارند . ایشان چون خورشید عالمتاب انوار هدایت و رهبری خود را به خصوص بر شیعیان می تاباند ، به عبارت دیگر ، این انسان ها هستند که امام را نمی بینند ، نه اینکه ایشان در بین مردم حضور نداشته باشند . درا حادیث آمده است که ایشان هرساله در مراسم حج حضور دارند و اعمال را انجام می دهند اما مردم ایشان را نمی شناسند .
امیرالمومنین (ع) می فرماید :
حجت خداوند در میان مردم حضور دارد ، از معابر و خیابان ها عبور می کند .... به نقاط مختلف جهان می رود ، سخن مردم را می شنود و بر جماعت مردم سلام می کند .
می بیند و دیده نمی شود ، تا اینکه زمان ظهور و وعده الهی و ندای آسمانی فرا رسد . هان آن روز ، روز شادی فرزندان علی (ع) و پیروان اوست .
به همین جهت ، رهبری امام در عصر غیبت را به خورشید پشت ابر تشبیه کرده اند . امام عصر (عج) ، خود می فرماید : « بهره بردن از من در عصر غیبتم ، مانند بهره بردن از آفتاب است هنگامی که پشت ابرها باشد . » این پنهان بودن در پشت ابر ناشی از عدم شایستگی و ناتوانی انسانها در مشاهده خورشید تابناک حقیقت است .
بخش اصلی رهبری امام مربوط به قلمرو ولایت معنوی است . ایشان که به اذن خداوند از احوال انسان ها آگاه است ، به ورت های مختلف ، افراد مستعد و بویژه شیعیان و محبان خویش را از امدادهای معنوی در جهت رشد و تعالی روحی برخوردار می سازد . امام عصر (عج) در نامه ای به شیخ مفید ، از علمای بزرگ اسلام ، می فرماید :
ما از اخبار و احوال شما آگاهیم و هیچ چیز از اوضاع شما بر ماپوشیده و مخفی نمی ماند .
ایشان در ادامه همین نامه می فرماید :
ما در رسیدگی «به شما » و سرپرستی شما کوتاهی و اهمال نمی کنیم و یاد شما را از خاطر نمی بریم که اگر جز این بود ، دشواریها و مصیبت ها بر شما فرود می آمد و دشمنان شمارا ریشه کن می نمودند .
از این نامه امام (عج) در می یابیم که لطف و محبت ایشان همواره وجود دارد تا جائیکه اگر دستگیری ایشان نباشد ، مشکلات و حوادث ، ریشه مسلمانان و شیعیان را قطع خواهد کرد . در حقیقت ، هم اکنون نیز امام عصر (عج) سرپرست ، حافظ و یاور شیعیان است . این حفاظت و یاوری یا به طور مستقیم توسط خود آن بزرگوار یا از طریق واسطه ها و یاران مخصوص ایشان صورت می گیرد .
هدایت باطنی افراد ، حل بعضی از مشکلات علمی علما ، خبر دادن از پاره ای رویداد ها ، دستگیری از درماندگان ، شفای بیماران و دعا برای مؤمنان نمونه هایی از این دستگیری هاست . چه بسا افرادی که از یاری آن حضرت برخوردار می شوند ، بدون آن که وی را بشناسند .
بنا بر این ، دوره غیبت ، به معنای عدم رهبری امام عصر (عج) نیست بلکه رهبری حقیقی شیعیان هم اکنون نیز با ایشان است . اما این رهبری را انسان های عادی حس نمی کنند ، همانطور که برخی از انسان ها فواید خورشید پشت ابر را در نمی یابند . اگر عالم را شب فرا گیر و خورشید هیچ گاه طلوع نکند ، آن زمانی است که نعمت وجود خورشید پشت ابر نیز برهمگان روشن خواهد شد .